डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: शिक्षण आणि संघर्षाची प्रेरणादायी कहाणी
भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी मिळवलेल्या ३२ पदव्या
- BA (Bombay University)
- MA (Columbia University)
- MSc (London School of Economics)
- DSc (London School of Economics)
- PhD (Columbia University)
- LLD (Columbia University)
- LLD (Osmania University)
- LLD (Nagpur University)
- D.Litt. (Osmania University)
- D.Litt. (Banaras Hindu University)
- D.Litt. (Aligarh Muslim University)
- D.Litt. (Columbia University)
- D.Litt. (Nagpur University)
- Barrister-at-Law (Gray’s Inn, London)
- BA (University of Bombay)
- MA (University of Bombay)
- MA (University of Columbia)
- DSc (University of London)
- LLD (University of London)
- DSc (University of Bombay)
- LLD (University of Bombay)
- DSc (University of Nagpur)
- LLD (University of Nagpur)
- DSc (University of Punjab)
- LLD (University of Punjab)
- LLD (University of Karnataka)
- LLD (University of Kerala)
- LLD (University of Baroda)
- LLD (University of Mysore)
- LLD (University of Sagar)
- LLD (University of Rangoon)
- LLD (University of Osmania)
डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर, ज्यांना जग “भारतरत्न” आणि “सर्वहारा वर्गाचा तारणहार” म्हणून ओळखते, हे केवळ एक समाजसुधारक आणि राजकारणी नव्हे, तर एक शिक्षणतज्ज्ञ, तत्त्वज्ञ, आणि लेखक होते. डॉ. आंबेडकरांच्या आयुष्यातील संघर्ष आणि शिक्षणाची प्रेरणा आजही लाखो लोकांना दिशा दाखवते.
प्रारंभिक जीवन आणि संघर्षाची सुरुवात
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा जन्म १४ एप्रिल १८९१ रोजी मध्य प्रदेशातील महू येथे झाला. ते त्यांच्या कुटुंबातील चौदावे मूल होते. महार जातीतील असल्याने त्यांना बालपणीच अस्पृश्यतेच्या क्रूर अनुभवांना सामोरे जावे लागले. सामाजिक भेदभाव आणि अपमानाचे जीवन त्यांनी अनुभवले.
शालेय जीवनात बाबासाहेबांना अनेक अडथळ्यांचा सामना करावा लागला. शाळेत त्यांना इतर मुलांपासून वेगळे बसवले जाई, आणि पाणी पिण्यासाठीही त्यांना इतरांवर अवलंबून राहावे लागे. या अपमानास्पद वागणुकीने त्यांच्या मनावर खोल परिणाम केला. परंतु, या परिस्थितीने त्यांचा आत्मविश्वास कमी न होता, त्यांना संघर्ष करण्याची प्रेरणा दिली.
शिक्षणाकडे झेप
बाबासाहेबांचे वडील रामजी मालोजी संकपाळ यांना शिक्षणाचे महत्त्व ठाऊक होते. त्यांनी बाबासाहेबांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहन दिले. बाबासाहेबांनी आपले प्रारंभिक शिक्षण साताऱ्यात पूर्ण केले. १९०७ मध्ये मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण होणारे ते त्यांच्या समाजातील पहिले विद्यार्थी ठरले. त्यानंतर त्यांनी मुंबईच्या एल्फिन्स्टन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला.
एल्फिन्स्टन कॉलेजमध्ये शिक्षण घेताना, त्यांनी १९१२ मध्ये बी.ए. पदवी मिळवली. पुढे त्यांनी बडोदाच्या गायकवाड संस्थानकडून शिष्यवृत्ती मिळवून उच्च शिक्षणासाठी विदेशात जाण्याचे स्वप्न पूर्ण केले. त्यांनी १९१३ मध्ये अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात प्रवेश घेतला. तेथे त्यांनी अर्थशास्त्र आणि राज्यशास्त्राचा अभ्यास केला आणि एम.ए. पदवी प्राप्त केली. १९२७ मध्ये त्यांनी डी.एस.सी. (डॉक्टर ऑफ सायन्स) पदवीही मिळवली.
परदेशातील शिक्षणाचा प्रभाव
डॉ. आंबेडकरांनी परदेशात राहून लोकशाही, स्वातंत्र्य, आणि समानतेच्या तत्त्वांचा सखोल अभ्यास केला. त्याचवेळी त्यांनी अस्पृश्यता, जातीयवाद, आणि सामाजिक अन्यायाविषयी आपले विचार अधिक प्रगल्भ केले. त्यांनी इंग्लंडमधील लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून पीएच.डी. मिळवली आणि वकिलीचे शिक्षणही पूर्ण केले.
परदेशातील शिक्षणाने त्यांना जागतिक विचारसरणी दिली, ज्याचा उपयोग त्यांनी भारतीय समाजातील सुधारणा घडविण्यासाठी केला. शिक्षणामुळे त्यांनी जातीयवादाला मूळातून नष्ट करण्याची योजना आखली.
भारतात परतल्यानंतरचा संघर्ष.
भारतात परतल्यानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना समाज सुधारण्यासाठी अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला. अस्पृश्य म्हणून त्यांना नेहमीच अपमान सहन करावा लागायचा. पण शिक्षणाच्या जोरावर त्यांनी सामाजिक भेदभावाविरुद्ध लढा दिला.
१९२० च्या दशकात त्यांनी अस्पृश्य समाजाला शिक्षण, आत्मसन्मान, आणि समान हक्क मिळवून देण्यासाठी संघर्ष केला. त्यांनी महाड सत्याग्रह (१९२७) आणि चवदार तळे सत्याग्रहाच्या माध्यमातून पाण्याच्या मूलभूत अधिकारासाठी लढा दिला. त्यांनी कोल्हापुरात शाहू महाराजांसोबत काम करून दलितांच्या हक्कांसाठी प्रभावी चळवळी उभ्या केल्या.
शिक्षणाचे महत्त्व.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी शिक्षणाला सामाजिक परिवर्तनाचे महत्त्वाचे साधन मानले. त्यांनी नेहमी सांगितले, *”शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा.”* शिक्षणाच्या माध्यमातूनच कोणत्याही समाजाचे उद्धार होऊ शकते, हा विचार त्यांनी मांडला.
त्यांनी अस्पृश्यांसाठी अनेक शाळा आणि वसतिगृहांची स्थापना केली. अस्पृश्य समाजातील विद्यार्थ्यांनी उच्च शिक्षण घेऊन स्वाभिमानाने जीवन जगावे, यासाठी त्यांनी सर्वतोपरी प्रयत्न केले.
भारतीय राज्यघटनेची निर्मिती.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी भारतीय समाजातील अस्पृश्यता, जातीयवाद, आणि सामाजिक असमानता नष्ट करण्यासाठी राज्यघटनेत समतोल आणि न्यायाच्या तत्त्वांना महत्त्व दिले.
त्यांनी सामाजिक, आर्थिक, आणि राजकीय समानतेसाठी घटनेत विशेष तरतुदी केल्या. दलित, आदिवासी, आणि मागासवर्गीय समाजासाठी आरक्षणाच्या तरतुदींमुळे वंचित समाजाला विकासाच्या प्रवाहात सहभागी होण्याची संधी मिळाली.
धर्मांतराचा ऐतिहासिक निर्णय.
१९५६ मध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी लाखो अनुयायांसह बौद्ध धर्म स्वीकारला. त्यांनी अस्पृश्य समाजाला गुलामीतून मुक्त करण्यासाठी हा मोठा निर्णय घेतला. बौद्ध धर्माच्या तत्त्वज्ञानाने त्यांना समानता, बंधुत्व, आणि स्वातंत्र्याच्या विचारांची प्रेरणा दिली.
डॉ. आंबेडकरांचे योगदान.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे योगदान केवळ सामाजिक चळवळीपुरते मर्यादित नाही, तर त्यांनी अर्थशास्त्र, विधी, शिक्षण, आणि धर्माच्या क्षेत्रातही महत्त्वपूर्ण कार्य केले होते.
-शिक्षण: डॉ. आंबेडकरांनी शिक्षण हे वंचितांसाठी विकासाचे महत्त्वाचे साधन मानले आणि अनेक शैक्षणिक संस्था स्थापन केल्या.
– राजकीय चळवळ: त्यांनी दलितांना राजकीय हक्क मिळवून देण्यासाठी अनेक पक्षांची स्थापना केली.
– लेखक आणि विचारवंत: डॉ. आंबेडकरांनी लिहिलेल्या पुस्तकांनी समाज परिवर्तनाला चालना दिली. *”द अनहिलेशन ऑफ कास्ट”* हे त्यांचे पुस्तक आजही सामाजिक संघर्षाचे प्रतीक आहे.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे शिक्षणाचे खरे पुजारी होते. त्यांनी दाखवलेल्या शिक्षणाच्या मार्गावर चालून लाखो लोकांनी जीवनात यश मिळवले. शिक्षण, संघर्ष, आणि समाज सुधारणा या तत्त्वांनी प्रेरित होऊन डॉ. आंबेडकरांनी केवळ दलितच नव्हे, तर संपूर्ण भारतीय समाजाला नवी दिशा दिली.
आज डॉ. आंबेडकरांचे जीवनचरित्र हे प्रेरणादायी असून, त्यांच्या शिक्षण आणि संघर्षाच्या कथा आजच्या तरुण पिढीला समानतेसाठी संघर्ष करण्याची शिकवण देतात.
Maharashtra Assembly Election 2024: महाराष्ट्रातील सर्व विजयी उमेदवारांची यादी.