AI चा शिक्षणामधील उपयोग!
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स Artificial intelligence ने आजच्या शिक्षण क्षेत्रात एक आमूलाग्र बदल घडवून आणला आहे. AI टेक्नॉलजीने शिक्षण क्षेत्रातील विविध घटकांमध्ये आमूलाग्र परिवर्तन घडवले आहे. एकीकडे विद्यार्थी-शिक्षक संवाद अधिक सुलभ होत आहे, तर दुसरीकडे तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या वापरामुळे शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होत आहे. आपण आज AI चा शिक्षण क्षेत्रातील विविध पैलूंवर झालेला प्रभाव, त्याचे फायदे आणि आव्हाने यांचा आढावा घेणार आहोत.
१. स्वतः शिकण्याचा अनुभव (सेल्फ स्टडी)
AI ने विद्यार्थ्यांसाठी self study करण्याचे अधिक सोपे केले आहे. पूर्वीच्या पारंपरिक पद्धतींमध्ये, एका वर्गात सर्व विद्यार्थ्यांना एकाच प्रकारचे शिक्षण मिळायचे, परंतु Artificial intelligence च्या साहाय्याने आता प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या शिकण्याच्या पद्धतीचा अभ्यास करून वैयक्तिक शिक्षण पद्धती विकसित करता येतात. उदाहरणार्थ, Artificial intelligence आधारित शैक्षणिक प्लॅटफॉर्मसारख्या अॅप्समध्ये विद्यार्थ्यांची प्रगती लक्षात घेऊन त्यांच्या गरजेनुसार नवीन उपक्रमांचा समावेश केला जातो. यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या गतीनुसार शिकता येते आणि त्यांच्या कमकुवत बाबींचा अभ्यास करून त्यावर लक्ष केंद्रित करता येते.
२. स्मार्ट कंटेंट
AI तंत्रज्ञानाने शिक्षण क्षेत्रात ‘स्मार्ट कंटेंट’ ची संकल्पना निर्माण केली आहे. यामध्ये डिजिटल टेक्स्टबुक्स, व्हिडिओ लेक्चर्स, व्हर्च्युअल प्रयोगशाळा यांचा समावेश होतो. या स्मार्ट कंटेंटमुळे विद्यार्थ्यांना विशिष्ट विषयांवर अधिक सखोल माहिती मिळवता येते. Artificial intelligence आधारित प्लॅटफॉर्म्समध्ये ऑडिओ-व्हिज्युअल टूल्सचा वापर करून अवघड संकल्पना अधिक सोप्या करून दाखवल्या जातात, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना कळायला सोपे जाते. यामध्ये ३डी अॅनिमेशन, सिम्युलेशन यांचा समावेश आहे, ज्यामुळे संकल्पना प्रत्यक्षात अनुभवण्यासारखी वाटते.स्मार्ट कंटेंट मुळे विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास होण्यास मदत होते.
३. आभासी सहाय्यक (Virtual Assistants)अभ्यास करताना एखाद्या विद्यार्थ्याला शंका येत असेल तर तो, शंका घेउन शिक्षकांकडे जायचं मग त्याच्या शंकेचे निरसन व्हायचे परंतु आत्ता
AI आधारित व्हर्च्युअल सहाय्यक, म्हणजेच चॅटबॉट्स आल्यापासून, विद्यार्थ्यांसाठी (Virtual Assistants) ही शंका निरसनासाठी एक उपयुक्त टूल्स ठरले आहे. हे टूल २४x७ उपलब्ध असल्याने, विद्यार्थी कोणत्याही वेळी आपल्या शंकांचे निरसन करू शकतात. उदाहरणार्थ, अभ्यासक्रमाविषयी माहिती, गृहपाठाविषयी प्रश्न, किंवा विशिष्ट विषयांवरील शंका सोडवण्यासाठी हे सहाय्यक विद्यार्थ्यांना मदत करतात. यामुळे शिक्षकांवरचा भार कमी होतो आणि विद्यार्थी अधिक स्वावलंबी होतात.
४. प्रशासकीय कार्यांमध्ये मदत
AI तंत्रज्ञानाने शैक्षणिक संस्थांचे प्रशासकीय कार्ये अधिक सोपे व सुलभ केली आहेत. उदाहरणार्थ, विद्यार्थ्यांची उपस्थिती नोंदवणे, ग्रेडिंग सिस्टम सुधारणे, शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या गुणवत्तेचा आढावा घेण्यासाठी व विश्लेषणे करण्यासाठी या गोष्टींमध्ये Artificial intelligence चा उपयोग होतो. यामुळे शिक्षकांना अधिक जोमाने शिक्षण देण्यास वेळ मिळतो. जो वेळ आधी प्रशासकीय कामांमध्ये जायचा तोच वेळ आत्ता विद्यार्थ्यांसोबत घालवल्याने विद्यार्थ्यांचे सर्वांगीण विकाससाठी कयामत येईल. आणि शिक्षकांचा तान सुद्धा हलका होईल.
५. शिक्षणाच्या नवीन पद्धती
Artificial intelligence मुळे शिक्षण पद्धतींमध्ये आमूलाग्र बदल घडून आला आहे. AI मुळे विद्यार्थ्यांच्या पाठीवरचे ओझे हलके करता येवू शकते. फ्लिप्ड क्लासरूम, गेमिफिकेशन, आणि ब्लेंडेड लर्निंगसारख्या शिक्षण पद्धतींमध्ये सुधारणा करण्यात AI तंत्रज्ञानाने महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. यामध्ये विद्यार्थ्यांना आपल्या गतीनुसार आणि आपल्याला सोयीस्कर वेळेनुसार अभ्यास करता येतो. यामध्ये ऑनलाईन कोर्सेस, आभासी वर्ग, आणि वेबिनार्स यांचा समावेश होतो, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्यासाठी योग्य वेळेवर शिक्षण घेता येते.
६. परीक्षा आणि मूल्यमापन
परीक्षा प्रक्रियेत देखील मोठा बदल घडवून आणला आहे. Artificial intelligence आधारित ऑनलाइन परीक्षेच्या माध्यमातून परीक्षा देण्याची व घेण्याची प्रक्रिया सुलभ झाली आहे. ऑनलाइन परीक्षा प्रणालीमध्ये फसवणूक टाळण्यासाठी चेहरा ओळख तंत्रज्ञान, बायोमेट्रिक यांचा समावेश करण्यात आला आहे. यामुळे पारदर्शकता वाढली आहे. शिवाय, Artificial intelligence टेक्नॉलजी मुळे ऑटोमेटेड मूल्यमापन सोपं झाल आहे, ज्यामुळे परीक्षांचा निकाल लवकर मिळवता येतो.
७. स्पर्धा परीक्षेमध्ये मदत
AI तंत्रज्ञानाचा वापर स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी तयारी करताना येतो. AI आधारित शैक्षणिक प्लॅटफॉर्म्स विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीवर आधारित क्वेस्चन बँक तयार करतात. या क्वेस्चन बँकेतून विद्यार्थ्यांना त्यांच्या गतीनुसार प्रश्न सोडवण्याची संधी मिळते. AI आधारित मॉक टेस्ट्स आणि चाचण्यांमुळे विद्यार्थ्यांना परीक्षेसाठी तयारी करताना त्यांच्या कमकुवत बाजू लक्षात येतात आणि त्यावर लक्ष केंद्रित करता येते.
८. शिकवण्याची पद्धत सुधारण्यास मदत
पारंपरिक शिक्षण पद्धत्ती मध्ये शिक्षक एवढे गुंतून असतात की ते विद्यार्थ्यांच्या सर्व बाबींवर लक्ष्य देवू शकत नाहीत. फक्त सिलेबस कवर करताना दिसतात. पण
AI ने शिक्षकांना त्यांची शिकवण्याची पद्धत सुधारण्यास मदत केली आहे. त्यामूळे त्यांचा जो वेळ वाचतो त्यामध्ये ते एक्स्ट्रा कुररिकूलम वर भर देवू शकतात. Artificial intelligence च्या साहाय्याने शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक प्रगतीचा आढावा घेता येतो आणि विद्यार्थ्यांच्या कमकुवत बाजू लक्षात घेऊन शिक्षक त्यावर विशेष लक्ष देऊ शकतात. AI आधारित फीडबॅक सिस्टीमच्या मदतीने शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या शंका समजून घेण्यास आणि त्यानुसार सुधारणा करण्यास मदत होते. यामुळे शिक्षकांना अधिक कार्यक्षमतेने शिक्षण देणे शक्य होते व वेळही वाचवता येतो.
९. शिकण्याची सुलभता
Artificial intelligence ने शिक्षण घेण्याची पद्धत खूपच सोपी केली आहे. आज AI च्या साहाय्याने विद्यार्थ्यांना जगातील कोणत्याही कोपऱ्यातून शिक्षण घेता येते. उदाहरणार्थ, आभासी क्लासरूम्स आणि ऑनलाईन शिक्षणाच्या माध्यमातून विद्यार्थी घरबसल्या शिक्षण घेऊ शकतात. यामुळे शिक्षण घेण्याची सुविधा वाढली आहे त्यामूळे शिक्षण अधिक व्यापक झाले आहे.
१०. तंत्रज्ञानाच्या वापरातील आव्हाने
AI च्या शिक्षणातील वापरामुळे काही आव्हानेही समोर आली आहेत. AI तंत्रज्ञानाचा वाढता वापर शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांमधील मानवी संपर्क कमी होताना दिसत आहे, त्यामुळे संवेदनशीलतेचा अभाव निर्माण होण्याची शक्यता आहे. काही वेळा AI आधारित प्लॅटफॉर्मवरील मजकूर विद्यार्थ्यांसाठी थोडासा अवघड होऊ शकतो. तंत्रज्ञानाच्या अवलंबाने शिक्षणातील संवेदनशीलता टिकवणे ही मोठी जबाबदारी आहे.
AI तंत्रज्ञानामुळे शिक्षण क्षेत्रात आमूलाग्र बदल घडून आला आहे. विद्यार्थ्यांच्या वैयक्तिक शिकण्याच्या गरजा ओळखून त्यांना योग्य प्रकारे शिक्षण देण्याची संधी निर्माण झाली आहे. शिक्षण प्रक्रिया अधिक गतिमान, पारदर्शक आणि सुलभ झाली आहे. परंतु, या तंत्रज्ञानाचा वापर करताना शिक्षणातील संवेदनशीलता आणि मानवी संपर्क कायम ठेवणे हे एक महत्त्वाचे आव्हान आहे. योग्य नियोजन आणि जबाबदारीपूर्वक वापर केल्यास Artificial intelligence च्या साहाय्याने शिक्षण क्षेत्र अधिक विकसित होऊ शकते.