उस्ताद झाकीर हुसैन: तबल्याचा जादूगार हरपला

भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या दुनियेत उस्ताद झाकीर हुसैन हे नाव म्हणजे तबल्याच्या कलेचं उत्कृष्ट प्रतीक आहे. त्यांच्या अंगभूत कौशल्याने आणि मेहनतीने ते केवळ भारतातच नव्हे, तर संपूर्ण जगभरात प्रसिद्ध झाले होते. झाकीर हुसैन हे केवळ एक तबलावादक नाहीत, तर हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत क्षेत्रातील एक सर्जनशील आणि प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व होते. आपण या लेख मध्ये उस्ताद झाकीर हुसेन जी यांच्या बद्दल अहिती घेणार आहोत.

प्रारंभिक जीवन आणि संगीताची सुरुवात
झाकीर हुसैन यांचा जन्म ९ मार्च १९५१ रोजी मुंबई येथे एका पंजाबी तबलावादक कुटुंबात झाला. ते भारतातील प्रख्यात तबलावादक उस्ताद अल्लारखा व आई बावी यांचे ते सुपुत्र होते. त्यांचे पूर्ण नाव झाकीर हुसैन अल्लारख्खा कुरेशी होते. त्यांचे आडनाव ही कुरेशी असले तरी त्यांना हुसेन ही आडनाव देण्यात आले. वडिलांकडूनच त्यांना तबल्याची प्रेरणा मिळाली आणि वयाच्या पाचव्या वर्षापासून त्यांनी तबला शिकायला सुरुवात केली. त्यांचे वडील उस्ताद अल्लारखा ही पंजाब मधील तबला वंदन परंपरेतील असल्याने त्यांना तबल्याची लहानपना पासूनच आवड होती. वडिलांच्या कठोर मार्गदर्शनाखाली त्यांनी शास्त्रीय संगीताचा गाढा अभ्यास केला. त्यांनी वयाच्या बाराव्या वर्षा पासून मैफिलीत तबला वादन करण्यास सुरुवात केली होती. 1970 मध्ये उस्ताद हुसेन हे प्रसिद्ध सतारवादक पंडित रवी शंकर यांना तबला साथ देण्यासतही अमेरिकेला गेले होते.

शिक्षण आणि प्रगती
झाकीर हुसैन यांनी आपल्या शिक्षणाची सुरुवात मुंबईतील सेंट मायकेल्स स्कूलमधून केली आणि पुढे सेंट झेवियर्स कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. मात्र, त्यांचे मन संगीतामध्येच रमत होते. त्यांनी आपल्या वडिलांसोबत देशभरात अनेक मैफिलींमध्ये सहभाग घेतला आणि लहान वयातच आपल्या असामान्य कौशल्याने प्रेक्षकांना थक्क केले.

करिअरची सुरुवात
उस्ताद झाकीर हुसेन साहेबांची वडणाची सुरुवात ही त्यांच्या घरापसूनच सुरुवात झाली. त्यांचे वय हे फक्त पाच वर्ष असताना त्यांचे वडील उस्ताद अल्लाराखा यांनी पखवाज शिकवायला सुरुवात केली होती. तबल्याच्या क्षेत्रात झाकीर हुसैन यांनी त्यांच्या कारकिर्दीची सुरुवात एका बाल कलाकाराच्या रूपात केली. त्यांच्या वादनशैलीत ताकद, सर्जनशीलता, आणि सुसूत्रता दिसते. ते भारतीय शास्त्रीय संगीतामध्ये एक नावीन्य घेऊन आले. त्यांनी पंडित रविशंकर, उस्ताद अली अकबर खान, पंडित शिवकुमार शर्मा यांच्यासह अनेक नामवंत कलाकारांसोबत काम केले.

जागतिक स्तरावर प्रभाव
झाकीर हुसैन यांनी केवळ भारतातच नाही, तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही तबल्याचे योगदान दिले आहे. त्यांनी अनेक जागतिक संगीतकारांशी सहकार्य केले आहे. विशेषतः “शक्ती” या बँडद्वारे त्यांनी जॉन मॅकलॉफलिन आणि व्हिक्टर वूटन यांच्यासोबत वेस्टर्न म्युझिकच्या दुनियेत आपली ओळख निर्माण केली.

पुरस्कार आणि सन्मान
उस्ताद झाकीर हुसैन यांना अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी गौरवण्यात आले.
– पद्म श्री (१९८८)
– पद्म भूषण (२००२)
– ग्रॅमी पुरस्कार (१९९२ आणि २००९)
– राष्ट्रीय संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार
उस्ताद झाकीर हुसेन साहेब यांना 1988 साली पद्मश्री तर 2002 मध्ये राष्ट्रपति डॉ. अब्दुल कलम यांच्या हस्ते पद्म विभूषण या पुरस्काराने सन्मानित करणीयत आले.

त्यांच्या वादनशैलीची वैशिष्ट्ये
नवीन प्रयोग: झाकीर हुसैन हे नेहमीच तबल्यामध्ये नाविन्यपूर्ण प्रयोग करत असायचे.
संवाद: वादनात शास्त्रीय आणि आधुनिक संगीत यांचा अद्भुत संगम दिसून यायचा.
सौंदर्यपूर्ण लय: त्यांच्या तबल्यातील “कायदा” आणि “रिलाज” मधील लयींचा आकर्षक खेळ त्यांच्या वादनाला वैशिष्ट्यपूर्ण बनवतो.

झाकीर हुसैन यांचे योगदान
झाकीर हुसैन यांनी तबल्याला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळवून दिली आहे. त्यांनी अनेक चित्रपटांसाठी संगीत दिले आहे, ज्यामध्ये “अपरणजित,” “हेअरजेड,” आणि “व्हॅनप्रूफ म्युझिक” यांचा समावेश आहे.

• ईव्हनींग राग (१९७०)
• शांती (१९७१)
• रोलिंग थंडर (१९७२)
• शक्ती (१९७५)

वैयक्तिक जीवन
झाकीर हुसैन यांनी अँटोनिया मीनो यांच्याशी विवाह केला, ज्या स्वतः एक प्रसिद्ध नृत्यांगना आहेत. त्यांना दोन मुली आहेत. त्यांच्या वैयक्तिक आयुष्यातील साधेपणा आणि निसर्गप्रेम यामुळे ते नेहमीच चाहत्यांच्या जवळ राहिले आहेत. उस्ताद झाकीर हुसेन साहेब ह्यांना दोन भाऊ आहेत उस्ताद तौफिक कुरेशी हे तालवाद्यवादक आहेत आणि उस्ताद फझल कुरेशी हे तबला वादक आहेत.

मृत्यू
प्रसिद्ध तबला वादक उस्ताद जाकिर हुसैन यांचे १४ डिसेंबर २०२४ रोजी अमेरिकेतील सॅन फ्रान्सिस्को येथे निधन झाले. त्यांचे वय ७३ वर्षे होते. त्यांना ‘इडियोपॅथिक पल्मोनरी फायब्रोसिस’ या दुर्मिळ फुफ्फुसांच्या आजाराने ग्रस्त होते, ज्यामुळे त्यांच्या प्रकृतीत गंभीर बिघाड झाली होती.
उस्ताद जाकिर हुसैन हे भारतीय शास्त्रीय संगीत क्षेत्रातील एक महान तबला वादक म्हणून ओळखले जात होते. त्यांनी आपल्या वादनशैलीने जागतिक स्तरावर भारतीय संगीताची ओळख निर्माण केली होती. त्यांच्या निधनामुळे संगीत क्षेत्रात मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे.

झाकीर हुसैन हे केवळ कलाकारच नाहीत, तर एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्यांच्या साधेपणाने आणि निस्सीम मेहनतीने अनेक युवा कलाकारांना प्रेरित केले आहे. ते संगीत जगतात नेहमीच एक आदर्श व्यक्तिमत्त्व म्हणून ओळखले जातील.

उस्ताद झाकीर हुसैन हे भारतीय संगीताच्या इतिहासातील एक जिवंत दंतकथा होत. तबल्याला त्यांनी केवळ एका वाद्याच्या पलीकडे नेऊन, जगभरात संगीताच्या माध्यमातून भारताची ओळख करून दिली. त्यांच्या अप्रतिम कौशल्यामुळे ते नेहमीच संगीतप्रेमींच्या हृदयात राहतील.